Kangal Köpekleri

Kangal ırkı Türk çoban köpeği, Türkiye'de bazı yörelerde, özellikle Sivas'ın Kangal ilçesi ve çevresinde, sürü koruma köpeği olarak yetiştirilmektedir. Kangal ırkı köpeklerin bu yörede yaygın olarak yetiştirilmesinin sebebi; bölgede mera tipi koyunculuk yapan işletmelerin çok olması, bölgenin coğrafi yapısının dağlık ve kurt populasyonunun fazla olması ile kışların uzun ve sert geçmesidir.

Irkın önemi ilk kez 1970 yıllarda, bu köpeğin Türk ordusu tarafından Gemlik'te bulunan askeri amaçlı köpek eğitim programına alınması ve yine aynı tarihlerde yurt dışındaki ülkelere götürülmesiyle anlaşılmaya başlanmıştır. Kangal çoban köpeğinin gerek askeri amaçlı gerekse yurt dışı yetiştiriciliği, Anadolu köylüsü tarafından çok uzun bir zamandan beri bilinen fakat güncelleştirilemeyen Kangal köpeklerin önemini Türk ve dünya basınında sürekli öne çıkarmıştır. Kangal çoban köpeğinin 25 yıllık askeri amaçlı yetiştiriciliğinde istenilen başarı sağlanamamış ve yetiştiriciliği sınırlı düzeye indirilmiştir. Diğer taraftan götürüldükleri ülkelerde bu köpekler için saf olarak yetiştirilmesi amacıyla dernekler kurulmuştur. Bu dernekler vasıtasıyla Kangal çoban köpeğinin önemi tüm dünya geneline yayılma eğilimi kazanmıştır. Kangal derneklerinin faaliyetleri ile bu köpek ırkımız uluslararası köpek klüpleri tarafından dünya köpek ırkları içinde ayrı bir ırk olarak tanınmıştır.

1970 yıllarda başlayan Kangal köpeğinin önemi gün ve gün güncelliğini artırarak devam etmiştir. Sadece bir sürü koruma köpeği olarak yetiştirilen kangallar son 10 yıl içerisinde bekçi köpeği olarak da başarılı ile yetiştirilmektedir. Kangalın bekçi köpeği olarak yetiştirilmesinin sebebi, özellikle aile bireylerine karşı oldukça sevecen bir tutum sergilemesinden kaynaklanmaktadır. Kadın ve çocuklara karşı gayet yumuşak bir tavır sergilemesi, Kangal köpeğini bekçi köpeği olarak diğer köpeklerinden ayırmaktadır. Ayrıca bu köpeğin dünyadaki en sadık köpeklerden biri olması önemini bir kat daha artırmaktadır. Sahibi tarafından azarlandığı zaman suçlu bir çocuk gibi başını öne eğmesi ve mahsun bakışlarıyla, sahibine güven verir.

Kangal çoban köpeği, uzun yıllar Anadolu'da Türk köylüsünün sürüsünü, canını ve malını başarıyla korumuştur. Dünyadaki sürü koruma köpekleri içerisinde "kurtla mücadelede" başarıyla görev yapan ender ırklardan birisidir. Diğer sürü koruma köpekleri kurt için sadece caydırıcı bir özellik gösterirken, Kangal Irkı Çoban köpeği kurdu öldürmeyi tercih eder. Yaklaşık 200 başlık bir koyun sürüsü için yetişkin 1 erkek ve 1 dişi Kangal köpeği yeterlidir. Genelde sürü sahipleri sürülerini bir çift Kangal köpeği yetiştirerek korurlar. Sürü korumada bu yöntemin tercih edilmesi, erkek ve dişi köpeklerin birbirilerinin eksiklerini tamamlaması esasına dayalıdır. Dişi köpekler erkek köpeklerden daha hafif olduğu için daha hızlı koşabilme kabiliyetine sahiptir. Bir sürüye bir kurt saldırdığı zaman ilk faaliyete geçen dişi kurdu kovalamaya başlar. Kurdun önüne geçen dişi köpek erkek köpeğin yetişmesi için kurdu biraz oyalar ve bu esnada kurda yetişen erkek köpek kurdun üzerine atlayarak çok kuvvetli olan göğsüyle kurda müthiş darbesini indirir. Daha sonra kurdun boğazından kavrayan erkek köpek kurdu boğarak işlem son bulur.

Kangal köpeğinin sürü koruması genetik yapısıyla ilgilidir. Genetik yapılarında sürü koruma özelliği bulunmasına rağmen, bir Kangal köpeği sürü koruma işini anne ve babası ile sürüye giderek öğrenir. Süt kesiminden sonra aşıları tamamlanmış bir kangal yavrusu üç aylık dönemden itibaren keçi veya koyun sürüsüne alıştırılmalıdır. Önce yetiştirme amacına göre kuzu ve oğlaklarla aynı ortama konan yavru köpekler 6 aylık oluncaya kadar beraber kalırlar. Bu dönemde yavruların davranışı incelenmeli ve şayet oğlak veya kuzuları ısırmaya kalkan yavrular olursa bunlar hemen damızlık dışına çıkartılmalıdır. Kuzu ve oğlaklar ile iyi geçinen yavrular köpekler damızlıkta tutulmalıdır. Altı aylık yaştan itibaren yavru köpeklerin sürüye anne ve babaları ile getirilip götürülmeye başlanması gerekir.

Gemlik'teki yetiştiriciliğinden sonra 1989 yılında Kangal ırkı Türk çoban köpeği üzerinde sivil teşkilatlarca yapılan ilk sistemli yetiştirme programı Kangal ilçesinde özel idareye bağlı olarak kurulmuştur. Bunu Sivas ili Ulaş ilçesindeki Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü'ne ait köpek yetiştirme ünitesi izlemiştir. Ulaş yetiştirme ünitesindeki köpekler rotasyon tarzında işletmenin koyun sürüleri ile getirilip götürülerek amaca uygun bir yetiştiricilik yapılmaktadır. Irkın otantik yaşama alanı içindeki bu iki yetiştirme ve üretme istasyonu halen Kangal çoban köpeği üretip satmaktadır.

Kangal ırkı Türk çoban köpeğinin Türkiye üniversiteleri içinde ilk kapsamlı incelenmeye alındığı kuruluş Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi'dir. Bu amaçla 1993 yılında bir köpek yetiştirme ünitesi kurulmuştur. Kangal ırkı Türk çoban köpeğinin korunması ve saf olarak yetiştirilmesi amacıyla kurulmuş bu ünitede halen bu köpeklerin yetiştiriciliği sürmektedir. Üniversitemizde yetiştirilen Kangallara yurt içi ve yurt dışından oldukça yüksek bir talep bulunmaktadır. Taleplerin büyük bir bölümü bekçi köpeği şeklindedir. Üniversitemizde bulunan bu ünitede Türkiye'ye özgü diğer köpek ırklarından Akbaş ırkı Türk çoban köpeği ve av amaçlı Türk tazısı yetiştiriciliğine de başlanmıştır. Ünitede şu ana kadar Kangal köpekleri üzerinde yaklaşık 10 adet bilimsel çalışmada sonuçlandırılmıştır.

Dünyada ve Türkiye'de ilk kez Türk çoban köpekleri üzerinde uluslararası bir sempozyum 23 Ekim 1996 tarihinde üniversitemiz tarafından yapılmıştır. Kangal köpeği ile aktif düzeyde ilgilenen yurt içi ve yurt dışından bir çok yetiştirici ve bilim adamı sempozyuma katılmıştır. Kangal çoban köpekleri bilimsel bir platformda incelenmiştir. Özellikle Kangal çoban köpeği ismi ve kavram kargaşası olan konuların çoğu bu sempozyumla giderilmiştir.

Bütün bu sevindirici gelişmelere rağmen, Türkiye'de yerli gen kaynaklarının korunma ve değerlendirilmesine yönelik herhangi bir planlamanın yapılmamış olması, koyunculuktan elde edilen gelirin azalması, meraların hızla tükenmesi ve büyük şehirlere olan göçler, halkın koyunculuğu terk etmesine neden olmuş; böylece bir sürü koruma köpeği olarak yetiştirilen Kangal çoban köpeklerinin sayısı, değeri ve önemi koyunculuğun ülke ekonomisinde değer yitirmesi ile birlikte iyice azalmıştır.

Son yıllarda sadece hobi amacıyla bir kangal köpeği yetiştirmek için büyük şehirlere olan gelişigüzel kontrolsüz köpek transferi, yine koyunculuğun ülke ekonomisinde değer yitirişi ile birlikte kontrolsüz olarak damızlık değeri yüksek olan Kangal çoban köpeklerinin diğer sokak köpekleri ile çiftleştirip yavru elde etmek ve kuduz hastalığından dolayı bilinçsizce yapılan köpek öldürme işlemleri ırkın geleceğini tehdit eden en önemli olaylardır.

Kangal çoban köpeği, son derece heybetli kendinden emin ve gösterişli bir yapıya sahiptir. Erişkin bir Kangal köpeğinde canlı ağırlık erkeklerde 50-60 kg, dişilerde 45-55 kg civarındadır. Cidago yüksekliği erkeklerde 74-81 cm, sağrı yüksekliği 68-76 cm arasındadır. Ağız ve burun yapısı; göz, kulak, burun etrafı ve burun üstüne kadar siyahtır. Çene ve diş yapısı oldukça kuvvetlidir. Göz açılarından burun ucuna kadar olan uzaklık orta düzeyde olmalıdır. Gözler kahverengi olup kafatası yapısına göre oldukça küçük, bakışlar son derece sevecen ve canlıdır. Kulaklar orta boyda üçgen şeklinde ve sarkıktır. Göğüs yapısı ırk özelliği için önemli olup, derin ve geniş yapıda olmalıdır. Bacak kemikleri iyi gelişmiş ve pençeleri güçlü olması gerekir. Vücut örtüsü; sık bir örtü üzerinde kısa ve yoğun bir tüy yapısına sahiptir. Kuyruk sırt üzerine helezon bir yapı çizen görünümdedir. Kangal çoban köpeğinin eğitilebilirliği tartışma konusudur. Bu köpeklerin zekasından hiç kimse şüphe duymamaktadır. Yalnız uygulanan eğitim faaliyetlerinde verilen komutların dikkate alınmadığı yada yavaş istemeyerek yapıldığı söylenmektedir. Bu durumunda bu köpeğin bağımsız ve kendi başına hareket etme tutumundan kaynaklandığı bildirilmektedir. Ancak Kangal çoban köpekleri üzerinde yapılan eğitim faaliyetleri köpeğin yapısına uygun yer ve zamanlarda yaptırılmamıştır. Kangal çoban köpeği normal yaşamda sürü koruma işini gece yapar. Geceleyin bu köpeklerin performansları maksimum düzeydedir. Gündüz özellikle öğle vaktine doğru performansları minimum düzeye inmektedir. Halbuki şu ana kadar Kangal çoban köpekleri üzerinde uygulan eğitim programlarında vakit olarak bu köpeklerin performanslarının minimum olduğu zamanlar ve nemli bölgeler seçilmiştir. Bu şartlarda bir eğitim programında bu köpeklerden iyi bir netice istemek şüphesiz haksız bir davranış olacaktır.

Bakım ve besleme Kangal çoban köpeklerinde son derece kolaydır. Kangal yavrusu temin edildikten sonra aşıları tamam değilse aşıları tamamlanmalıdır. Parazitlerle mücadelesi yapılmalıdır. 3-6 aylık dönemde günde 3, 6 ay-1 yaş arası dönemde günde 2, bir yaşından sonra ise günde 1 öğün olacak şekilde besleme yapılmalıdır. Gıdalar mümkünse yavrulara her gün aynı saatlerde verilmeli ve yiyecekler köpeklerin önünde en fazla yarım saat tutulmalı ve kaldırılmalıdır. Yiyecek olarak yemek artıkları oldukça dengeli bir besin maddesidir. Şayet imkan olursa yemek artıklarının yerine piyasada pelet halde satılan köpek büyütme mamaları da tercih edilebilir. Bu mamalardan erişkin köpeğe günde 1 kg, 6 aylık köpeğe günde 600 gr civarında ve daha küçük yaştaki köpeklere daha az miktarda mama verilir. Ayrıca sivri olmamak kaydıyla 3 aylık yaştan itibaren köpeklere, tavuk kemikleriyle başlanarak ve daha ileriki yaşlarda kuzu kemikleri olacak şekilde haftada en az 3 öğün pişirilerek kemik verilmelidir. Yine yavrulara 6 aylık yaşa kadar haftada 300 gr dan başlayarak, 6 aylık yaşa kadar yarım litre olacak şekilde haftada en az 3 öğün süt verilmelidir. Kangal Çoban Köpekleri sürü köpekleri olduğu için 1 yaş dönem sonrası besleme döl verimi açısından oldukça önemlidir. Şayet köpek sürüye gitmeyip bekçi köpeği olarak bahçede duruyorsa fazla proteinli gıdalarla beslenmemelidir. Böyle bir durumda halkın beslediği geleneksel yöntem olan "yal" tabir edilen yem yeterlidir. Sıcak su, arpa unu ve bir miktar tuzun karıştırılmasıyla oluşan yal erişkin bir Kangal köpeği için günde 1 kg yeterlidir.

Kangal yavruları temin edildikten yavrulara karşı oldukça hassas davranılmalıdır. Yavruların sosyalleşme periyodu tamamlamadan korkutucu ve ürkütücü davranışlardan kaçınılmalıdır. Bekçi köpeği olarak yetiştirilecek olan yavrular için ilk iş yavruların bulundukları yere alıştırılmaları gerekmektedir. Yavrular bulundukları yere alıştırılırken sadece bakıcı ve sahibi ile teması olması gerekir. Aksi takdirde köpek yalak olur. Şayet köpek bir fabrikayı koruyacaksa bu olaya oldukça dikkat edilmelidir. Altı aylık bir yaşa gelmiş kangal köpeği koruyacağı bölgede gündüz bağlı, gece ise serbest olacak şekilde yetiştirilmelidir.

Son yıllarda yurt dışındaki ülkelerde Kangal ırkı Türk çoban köpeklerinin bekçi köpeği olarak popülaritesi günden güne artmaktadır . Bunun en büyük nedeni bekçi köpeği olarak kullanılan diğer ırklarda olmayan sadece Kangal çoban köpeğinde olan aile bireylerine özellikle kadın ve çocuklara karşı son derece sevecen bir tutum ve davranış sergilenmesidir. Sonuç olarak sürüsünü, evini, iş yerini ve fabrikasını korumak isteyenler, bunu bir Kangal Çoban Köpeği yetiştiricisi olmakla en ekonomik şekilde sağlayabilirler.

Fotoğraflar

     
Ana Sayfa